Əlili Şəfiqə: Alber Kamünün “Taun”u – Ölüm və mənasızlıq qarşısında insanlıq
Bəzən həyat sakit axarında davam edirmiş kimi görünür. İnsanlar gündəlik işləri
ilə məşğul olur, sabahın bugünkü gündən fərqli olmayacağını düşünürlər. Lakin 
qəfil bir hadisə - müharibə, xəstəlik, və ya təbii fəlakət bu sakitliyi pozur.
Kamünün “Taun” romanında da hadisələr məhz bu istiqamətdə
irəliləyir,gözlənilmədən yayılan epidemiya bütün bir şəhəri silkələyir, insanları
həm ölüm, həm də həyatın mənasızlığı ilə üz-üzə qoyur
Əsərdəki hadisələr Əlcəzairin Oran şəhərində baş verir. Bu şəhər cansıxıcı,
monoton və ruhsuz bir məkandır; insanlar günlərini eyni ritmlə keçirir,
ətraflarında baş verənlərin fərqinə varmadan sadəcə yaşayırlar.
Amma bir gün hər şey dəyişir. Şəhərin küçələrinə görünməz bir taun qaranlığı
çökür. İnsanlar birdən-birə anlamağa başlayırlar ki, həyat heç də düşündükləri
qədər sakit və sabit deyil. Dünən günlük həyatını yaşayan adamlar bu gün
ölümün ayaq səslərini duymağa başlayırlar. Küçələrdə səssizlik hökm sürür,
qapılar kilidlənir, ailələr bir-birindən ayrılır. Hər kəs həm fiziki, həm də mənəvi
cəhətdən əsarət altına düşür.
Kamü üçün taun sadəcə tibbi fəlakət deyil. Bu, həyatın gözlənilməzliyinin,
ədalətsizliyinin və mənasız görünən tərəflərinin simvoludur. Xəstəlik bəzilərini
heç səbəb olmadan öldürür, bəzilərini isə sağ saxlayır. Bu artıq məntiqsiz, absurd
bir vəziyyətdir. Burada Kamünün məşhur “absurd” fəlsəfəsi üzə çıxır: insan
mənaya can atır, amma kainat susur.
Romanda fərqli insanlar bu absurd qarşısında özünəməxsus mövqe tutur:
Həkim Ryö – Kamünün fəlsəfəsinin canlı təcəssümüdür. O, qalib gəlmək üçün
deyil, mübarizə aparmaq üçün yaşayır. Ryö üçün əsas məqsəd heç nəyə
baxmayaraq, ayaqda qalmaqdır. Onun hərəkətləri insana xatırladır ki, həyat
mənasız görünsə də, mübarizənin özü mənalıdır.
Taru – keçmişdə atasının verdiyi ölüm hökmünə şahid olması onun ruhunda
sağalmaz iz buraxıb. O,bu mübarizəyə qoşulmaqla bəşəriyyətin “bir-birini
ölümə məhkum edən” xəstəliyinə,yəni tauna qarşı çıxır. Taru üçün taun təkcə
bioloji deyil, həmçinin mənəvi bir bəladır.
Qran – sadə bir bələdiyyə işçisidir, amma ən çətin günlərdə böyük fədakarlıqlar
göstərir. O, illərlə yazdığı əsərin ilk cümləsini mükəmməlləşdirməyə çalışır. Bu
qəribə inad insanın həyatın mənasızlığı içində belə nizam və məna axtarışının
simvoluna çevrilir.
Kottar – fəlakətdən fayda götürən yeganə obrazdır. Cinayəti taun sayəsində
ertələnir. Buna görə də taunun bitməsini istəmir, çünki bəla onun üçün
azadlıqdır. Bu isə insan təbiətinin başqa bir yönünü göstərir: bəla hər kəsə eyni
təsiri göstərmir.
Rahib Panelu – əvvəlcə taunu Allahın günahkarlara göndərdiyi cəza kimi qəbul
edir. Amma günahsız bir uşağın dəhşətli ölümü onun inancında böyük sarsıntı
yaradır. Panelu anlayır ki, insan ağlı bəzi faciələr qarşısında acizdir.
Bütün bu obrazların həyat fəlsəfələri bir-birindən fərqli olsa da, onları
birləşdirən bir taun gerçəyi var. Əgər “Yad” əsərində fərdi absurd ön
plandadırsa, “Taun”da bütöv bir cəmiyyətin absurd qarşısında verdiyi reaksiyanı
görürük.
Kamü oxucuya hər zaman bir ümid işığı buraxır: həyat mənasız görünə bilər,
amma bu, ümidsizliyin ortaya çıxması demək deyil. Mənanı biz özümüz
yaradırıq – mübarizəmizlə, sevgimizlə, başqasına dəstəyimizlə. Bu düşüncə
onun “Sizif haqqında mif” əsərindəki fikirlərlə də səsləşir: insan öz taleyini
daşımağa məhkumdur, amma onu mənalı edən də elə bu daşımağın özü ola bilər.
Nəhayət, taun sona çatır. Şəhər yenidən nəfəs alır, küçələr dolur, insanlar birbirinə qovuşur. Amma bu qələbə tam deyil, hər kəsin qəlbində görünməz izlər
qalır. Çünki taun yalnız ölüm gətirmədi; o, insan ruhunun sınandığı, qorxu və
ümidin eyni anda yaşandığı bir sınaq idi. Eyni zamanda, o, yenidən başlamağın,
həyatın mənasını axtarmağın və öz taleyimizə sahib çıxmağın qapısını açdı.
Romandan bizə bəzi suallar qalır: Bəs bizim həyatımızın mənası nədədir? Belə
bir bəla qarşısında biz hansı mövqedə dayanardıq?
Viktor Franklın bu sitatı romanın əsas mövzusunu çatdırmaq baxımından
dəyərlidir.
“Yaşamaq əzab çəkməkdir və sağ qalmaq, əzabda bir məna tapmaq deməkdir.”
Əgər biz həyatımıza bir məna qatırıqsa, deməli absurda qarşı mübarizə aparmaq,
sevgini paylaşmaq və ümidimizi qorumaq bizim əlimizdədir. “Taun”
romanındakı qəhrəmanlar kimi, hər birimiz də öz taleyimizdə mənalı bir iz
buraxa bilərik.
Ümid edirəm ki, hər kəs öz həyatının mənasını tapmaq uğrunda Kamünün
qəhrəmanları kimi mübarizə aparar və absurdun qarşısında dayanmağa cəsarət
göstərər.
Naxçıvan Dövlət Universitetinin, “Azərbaycan dili və ədəbiyyatı
müəllimliyi” ixtisasının III kurs tələbəsi.
